Dijagnostika spolno prenosivih bolesti

Kako spolno prenosive infekcije mogu prijeći u ozbiljne bolesti s dalekosežnim posljedicama, važno je što prije potražiti stručnu pomoć i obaviti potrebnu dijagnostiku, koja je posljednjih godina evoluirala s obzirom na biotehnološka dostignuća laboratorijske medicine. Važno je razlikovati tzv. probirne testove, kojima se otkrivaju razne bolesti i spolne infekcije, od specifičnih i potvrdnih dijagnostičkih testova.

Probirnim testovima se na velikom broju ljudi u kratkom vremenu može otkriti postojanje bolesti već na početku, kad još nije nanijela veće štete.

Posebnih pravila o dinamici testiranja na uzročnike za većinu spolno prenosivih bolesti nema, tako da se testiranje iz krvi i različitih briseva u većini zemalja Europe, pa i kod nas, najčešće provodi prema pojedinačnim potrebama i željama. Idealno bi bilo kad bi se probiri na neke od njih provodili u sklopu rutinskih zdravstvenih pregleda jednom godišnje ili svakih nekoliko godina.

Probirna testiranja osobito su važna u prevenciji i liječenju nekoliko najčešćih spolno prenosivih infekcija (HPV-a, klamidijskih infekcija, ali i hepatitisa B i C), ne samo zbog njihove visoke učestalosti u svijetu, nego i ozbiljnih posljedica. Tako je poznato da: onkogeni tipovi HPV virusa mogu uzrokovati karcinom vrata maternice, ali i druge karcinome; bakterija Chlamidia trahomatis najčešći je uzrok neplodnosti i izvanmaterničnih trudnoća, problema s prostatom i drugih bolesti; virusi hepatitisa B i C mogu uzrokovati cirozu i karcinom jetre. Navedene zaraze često su kronične i godinama mogu postojati u tihoj formi, pojedinačne ili zajedno više njih u jedne te iste osobe, koja širi zarazu kao zdravi kliconoša. Sretna okolnost je da se ove infekcije vrlo lako dokazuju testiranjem molekularnim kvalitativnim i kvantitativnim DNA testovima koji su visoko osjetljivi i visoko specifični, te genotipizacijom. Ti testovi relativno se lako i brzo izvode, a metode uzimanja uzorka relativno su bezbolne i mogu se ponavljati u svrhu ranog otkrića i kontrole po potrebi. Dobro bi bilo raditi ih jednom godišnje ili u određenim intervalima svakih nekoliko godina, ovisno o tome koliko je osoba i/ili veza monogamna, tj. promiskuitetna. Osjetljivost molekularnih testova u otkriću HPV-a i klamidijskih infekcija iznosi oko visokih 97 posto.

Gonoreja, mikoplazme i ureaplazme - Slični testovi koriste se i u dijagnostici gonoreje te nespecifičnih upala mokraćne cijevi i vrata maternice uzrokovanih ureaplazmama i mikoplazmama. Gonoreja se dijagnosticira iz briseva u kulturi bakterija na posebnim podlogama. Moderna PCR tehnologija danas je i za nju dijagnostička metoda izbora. Prema preporukama stručnih društava, svi zdravi, spolno aktivni muškarci i žene, koji mijenjaju više od jednog partnera godišnje, trebali bi se povremeno, a najmanje jednom godišnje testirati na klamidiju i gonoreju. Testiranje se obavlja iz briseva vrata maternice ili mokraćne cijevi, ali se može raditi i iz uzorka mokraće. Za ispitivanje je dovoljna mala količina uzorka mokraće (najbolje jutarnje) nakon što ispitanici nisu mokrili najmanje dva sata. Katkad, kod kroničnih upala spolnih organa, brisevi i nalaz mokraće mogu dati lažno uredne rezultate, što ima za posljedicu lažno negativne nalaze, pa se dijagnostika mora dopuniti dodatnim testiranjima.

HPV - Dijagnoza spolnih infekcija humanim papilloma virusima (HPV) postavlja se pregledom golim okom, pod lupom ili pomoću kolposkopa u žena te peniskopa u muškaraca. Područja sumnjiva na HPV lezije premazuju se tri do petpostotnom octenom kiselinom, nakon čega tkivo u kojem je prisutna HPV infekcija pobijeli. Metoda izbora za dokaz HPV infekcije na vratu maternice u žena i drugim lokalizacijama je dokaz virusne DNA u uzorku ili obrisku tkiva metodom PCR i genotipizacijom. Naime, sam HPV virus ne može se dokazati Papa testom, jer je on samo probirni test kojim se otkrivaju abnormalne promjene na stanicama, a nije test kojim se može dokazati virusni DNA.

Herpes - Osim kliničke slike i anamneze, dijagnoza herpesa zahtijeva mikrobiološke i citološke pretrage (dokaz virusne infekcije iz dna lezije - Tzankov test), a sve češće radi se i dokaz HSV-DNA PCR metodom. Virus iz lezije može se dokazati direktnom imunoflorescencijom, a iz seruma bolesnika moguće je dokazati akutnu infekciju praćenjem dinamike titra antitijela tzv. parnog seruma (dva uzorka iste osobe uzeta u razmaku od dva tjedna).

Sifilis - Dijagnosticira se pretragama krvi i likvora, mikroskopiranjem u tamnom polju, serološkim testiranjima na antitijela i direktnim dokazom uzročnika PCR metodom.

Trihomonas vaginalis - Uzročnik trihomonijaze dijagnosticira se mikroskopiranjem tzv. nativnog preparata ili se kultivira na posebno obogaćenim podlogama.

Spolne infekcije kvascima iz roda Candida - Mogu se dokazati već u tzv. nativnom preparatu pod mikroskopom, nalazom spora i pseudohifa, i u kulturi. Nalaz u mokraći, stolici i ispljuvku treba pažljivo interpretirati, jer je kandida tzv. komenzal, što znači da se u malim količinama nalazi prirodno u ljudskom tijelu.

HIV infekcija - Dijagnostika se obavlja testiranjem krvi u državnim i privatnim zdravstvenim ustanovama pomoću testova za otkriće protutijela na virus HIV-a (elisa i Western-Blot) i testovima za dokaz virusne DNA i RNA. Elisa test poželjno je učiniti najranije dva do tri mjeseca nakon rizičnog kontakta i ponoviti ga nakon šest mjeseci od rizičnog kontakta. Rezultat testa može biti HIV negativan (serogenativan ili nereaktivan) i HIV pozitivan (seropozitivan ili reaktivan). U slučaju pozitivnog nalaza, koji upućuje na kontakt s virusom, testiranje se mora ponoviti u duplikatu iz novog uzorka krvi, a pozitivan rezultat potvrditi potvrdnim testiranjima.

• muškarci koji su u prošlosti od 70-ih godina do danas imali homoseksualne spolne odnose
• žene koje su živjele ili su u vezi s promiskuitetnim muškarcima, biseksualnim osobama, muškarcima koji su radili u inozemstvu (pomorci i dr.)
• osobe koje su primale transfuziju krvi više puta (osobito u stranim zemljama) prije 1987. godine, kad je počelo testiranje krvi na HIV
• osobe koje su imale odnose s osobama iz gore navedenih grupa
• bolesnici oboljeli od hemofilije
• osobe koje su imale veći broj spolnih partnera (promiskuitetne osobe) i nepoznatih partnera
• osobe koje su imale druge spolne bolesti, gljivične infekcije spolnih organa i usne šupljine, česte recidive genitalnog herpesa, herpes zostera, tuberkulozu, nejasne uzroke upale pluća, psorijazu i druge bolesti i neobjašnjive poremećaje imuniteta
• intravenski ovisnici i njihovi partneri
• zdravstveni radnici koji dolaze u kontakt s potencijalno zaraženim tjelesnim tekućinama i izlučevinama.